نكاتي در باب تغذيه ماهي قزل آلا

 تغذيه

تغذيه و مباحث مربوطه يكي از عوامل عمده و موثر در رشد ماهي است . مهمترين كار در تكثير و پرورش ماهي ها ،تهيه غذاي مناسب و روش غذادهي مناسب است . در پرورش ماهي در ايران ، تقريبا 50 تا60 درصد هزينه ها مربوط به غذاي ماهي است .

در هر نوع محيط پرورشي  ،شرايط بايد به گونه اي باشد كه مواد مغذي مورد نياز ماهي براي دست يابي به مقدار بالقوه رشد بهينه فراهم شود . روشهاي پرورشي عمده كه در سطح دنيا رايج است را مي توان به پرورش گسترده ،پرورش نيمه متراكم ، پرورش متراكم ، پرورش فوق متراكم تقسيم بندي كرد . با توجه به خصوصيات تغذيه اي ماهي قزل آلا و توجيه اقتصادي ،پرورش بصورت متراكم و فوق متراكم بيشتر متداول است .در اين قسمت جنبه هاي گوناگون و اطلاعات لازم جهت تغذيه مناسب ماهي قزل آلا مورد بررسي قرار مي گيرد

رفتار تغذيه اي

فر آيندهاي تنظيم كننده اشتها در ماهي نظير مهره داران است . حداقل دو مكانيسم تنظيم كننده وجود دارد كه يكي پاسخ كوتاه مدت به انبساط معده و ديگري پاسخ بلند مدت به مواد قندي در سيستم گردش خون است . در فاصله بين نوبتهاي غذادهي گيرنده هاي مرتبط با مغز كه در ديواره معده و يا قسمت جلويي دستگاه گوارش قرار دارند ، همراه با تغذيه ميزان انبساط يا درجه پر بودن معده را گزارش كنند . وقتي كل معده يا بخشي از آن پر مي شود ماكز سيري ناحيه هيپوتالاموس مغز به اطلاعات دريافت شده پاسخ داده و در نتيجه فعاليت تغذيه اي كاهش مي يابد و يا متوقف مي شود . تا زماني كه معده خالي نشده و قسمت اعظم محتويات آن وارد روده نشده نشده باشد ادامه فعاليت تغذيه اي شروع خواهد شد .در اين زمان كنترل مراكز تغذيه  (كنترل سيري و گرسنگي) در هيپوتالاموس مغز ، جايي كه اطلاعات را از منابع مختلف دريافت مي كند اشتهاي ماهي را تحريك مي كند و به دنبال آن رفتار تغذيه اي و جستجوي ماهي براي غذا آغاز مي شود . همچنين مشخص شده كه تغيير سطوح موتد مغذي مانند گلوكز ، اسيدهاي چرب ، گليسرول و آمينو اسيدها ي جذب شده از دستگاه گوارش كه در جريان خون در حال گردش است از طريق گيرنده هايي در مغز و كبد ثبت مي شود . هر چند در اين خصوص مدل هاي متعددي پيشنهاد شده ولي هنوز مكانيسم هاي فيزيولوژيكي تنظيم كننده مصرف غذا در ماهي كاملا شناخته نشده است .

ماهي قزل آلاي رنگين كمان يك ماهي با شناگري بالا است و از سطح و ستون آب غذا را دريافت مي كند . اين ماهي در گرفتن غذا بيش از ساير حواسش به حس بينايي متكي است . بنابر اين لقمه هاي غذايي كه به كف سقوط مي كند و يا از محدوده ديد ماهي پنهان بماند عملا از دسترس ماهي خارج شده و براي اين گونه قابل استفاده نمي باشد . گاهي ماهي قزل آلا با پرش هاي بلندي كه انجام مي دهد لقمه هاي غذايي را قبل از رسيدن به سطح آب مي بلعد . در زمان گرسنكي و به هنگام رفت و آمد در محل استخرها ، گله ماهي به دنبال سايه شخص حركت كرده و رفتار تغذيه اي از خود نشان مي دهد . بدليل گوشتخوار و پر خوار بودن اين گونه ،اشتهاي اين ماهي مي تواند به عنوان شاخصي در بررسي نياز غذايي و همچنين سلامتي آن مورد سنجش و ارزيابي قرار گيرد . بسياري از پرورش دهندگان غذادهي به قزل آلا را تا هنگامي كه ان گونه حركات فعال تغذيه اي را از خود نشان مي دهد ادامه مي دهند .

گزارش هاي متفاوتي در خصوص تاثير گلي غذادهي بر اساس تقاضا ارائه شده است . بعضي از گزارشها نمايانگر آن است كه در اين شرايط ضريب تبديل غذايي بهبود مي يابد و تنوع اندازه ماهي ها كمتر مي شود . البته گزارش هايي بر اين ادعا وجود دارد و به  نظر مي رسد با توجه به تجربيات موجود ، غذادهي تا زماني كه ماهي ها حركات تغذيه اي فعال را زا خود نشان مي دهند مي تواند ادامه يابد .

 رژيم غذايي ماهي قزل آلا

قزل آلا يك ماهي گوشت خوار است و دستگاه گوارش قزل آلا براي هضم و جذب پروتئين حيواني طراحي شده و اين ماهي فقط قادر به هضم و استفاده از تعداد بسيار محدودي از انواع فرآورده هاي گياهي مي باشد . اغلب تركيبات و فرمولهاي غذايي موجود در بازار ، از پروتئين حيواني تشكيل شده است كه اساس تغذيه قزل آلا را  براي رساندن به اندازه بازاري تشكيل مي دهند.

مواد غذايي مورد نياز آزاد ماهيان هنوز به طور كامل مشخص نگرديده اند و اگر با مواد غذايي شناخته شده براي پرورش ساير حيوانات دامي مقايسه گردند هنوز مراحل ابتدايي را طي مي كنند .با توجه به اين كه ماهي ها موجوداتي خونسرد هستند درجه حرارت محيط بر آن ها موثر مي باشند . بنابر اين بايستي اثر عوامل محيطي و تاثير آن را روي قدرت و توانايي آنها در هضم و جذب مواد غذايي در نظر داشت .

سالهاي متمادي تصور مي شد كه جگر گاو غذاي كاملي براي براي اين ماهي است و اين ماده غذايي بيشتر از هر غذاي ديگري در كارگاهها مصرف مي شد . از آنجا كه جگرهاي آلوده به انگل كپلك مورد استفاده انساني قرار نمي گرفتند آنها را به قيمتي خيلي ارزان در اختيار مزارع پرورش ماهي قرار مي دادند. پس از اينكه صنعت پرورش ماهي قزل آلا گسترش يافت مشخص گرديد كه جگر گاو به تنهايي غذاي كاملي براي ماهي قزل آلا نيست . بنابرا ين كم كم آن را با مواد غذايي ديگري مثل جگر سفيد ،قلب و طحال مخلوط كردند .

بعدها مواد غذايي ديگري از قبيل گوشت چرخ كرده ماهي آب شيرين و شور ،مازاد كنسروسازي ها (امعا و احشا) و انواع دانه هاي گياهي (حبوبات) ، به عنوان مكمل غذايي ماهي ها در مزارع پرورشي مورد استفاده قرار گرفتند كه در حاضر نيز در برخي از مزارع مصرف مي شوند .

 پروتئين ها

پروتئينها بخش اصلي اعضائ بدن ، بافتهاي نرم و مايعات بدن را تشكيل مي دهند . پروتئين ها از اجزاي ساختماني به نام اسيدهاي آمينه تشكيل شده اند . به دنبال هضم غذا ،آمينو اسيدهاي آزاد حاصل از تجزيه پروتئين ها از جدار روده جذب مي شوند و به وسيله جريان خون در اختيار بافت ها قرار مي گيرد . مقدار ازت مواد پروتئيني نسبتا ثابت بوده و 16 درصد مي باشد .

اسيدهاي آمينه دو راه مختلف را طي مي كنند . در درجه اول ممكن است به پروتئين هاي مورد نياز براي رشد بدن تبديل شوند (مسير آنابوليسم) و يا در صورت كافي نبودن انرژي جيره غذايي ، فعاليت هاي حياتي ماهي به عنوان منبع توليد انرژي به كار روند (مسير كاتابوليسم).

انواع پروتئين ها از 20 نوع اسيد آمينه تشكيل شده اند از اين 20 نوع اسيد آمينه 10 نوع آن براي ماهي ضروري است و بايد منبع پروتئين مورد استفاده در غذاي ماهي آن را تامين كند . اسيدهاي آمينه غير ضروري آنهايي هستند كه بدن قادر به سنتز و تامين آنها مي باشد . ارزش ماده پروتئيني به كار رفته در جيره غذايي نيز به ميزان تامين اسيدهاي آمينه ضروري ، درجه هضم شدن و توازن آن بستگي دارد .

اسيدهاي آمينه ضروري شامل آرژنين – هيستيدين – لوسين – ايزولوسين – واين – ليزين – متيونين – ترئونين – تريپتوفان – فنيل آلانين .

اسيد آمينه هاي غير ضروري شامل آلانين – اسيد آسپارتيك – آسپارژين -  اسيد گلوتاميك – هيدروكسي پرولين – گليسين – سرين و پرولين .

اسيد آمينه هاي نيمه ضروري شامل تيروزين و سيستئين .

نياز اسيد آمينه هاي ضروري در گونه هاي مختلف متفاوت است . اين نيازها از طريق انجام آزمايشات و تحقيقات تغذيه اي با جيره هاي تعريف شده در مورد گونه هاي مختلف مشخص شده است . تحقيقات در مورد جيره غذايي ماهي قزل آلا نتايج ذيل را نشان داده است : (بر اساس گرم در هر صد گرم پروتئين)

به نظر برخي محققين ، اسيدهاي آمينه مواد پروتئيني در اثر حرارت خراب مي شوند . اين نظريه كاملا به اثبات نرسيده است . به هر حال معلوم شده است كه مواد پروتئيني در اثر خيساندن غذا از بين مي رود .

ماهي قزل آلا از جمله ماهيان گوشتخوار است كه نياز پروتئيني بالايي دارد . مواد پروتئيني بايستي حداقل 28 درصد غذاي روزانه ماهي قزل آلا را تشكيل دهند .نياز ماهيان بزرگتر و پرواري به پروتئين كمتر است .

بخشي از پروتئين صرف توليد انرژي مي شود به همين دليل بايد انرژي را از منابع ارزان تر و با استفاده از چربي و هيدرات كربن تامين نمائيم.

هر چند مطالعات متعددي در مورد نيازهاي غذايي آزادماهيان به خصوص قزل آلا انجام شده است اما نتايج حاصل شده تفاوت هاي زيادي با هم دارند . اين تفاوت ها ممكن است ناشي از تعريف هاي متنوع نيازهاي پروتئيني باشد . نياز پروتئين به عنوان مقدار پروتئين مورد استفاده جهت حداكثر رشد ، حداكثر سود اقتصادي و يا حداكثر جذب يا ذخيره پروتئين تعريف مي شود . البته شرايط آزمايشگاهي هم بر آن موثر است كه شامل كيفيت آب – دماي آب – شوري – اندازه ماهي – سن – و گونه ماهي تغيير مي كند . ميزان پروتئين در جيره غذايي بستگي به نوع و اندازه ماهي دارد . در مجموع مي توان موارد ذيل را عنوان نمود :

غذاي آغازين 50 درصد ، غذاي رشد 40% + 50% ليزين و 4% متيونين ، غذاي بازاري 35 درصد

عمده منابع تامين پروتئين جيره غذايي قزل آلا شامل آرد ماهي ، آرد سويا ، مخمر ، گلوتن ، گندم ، گلوتن ذرت ، آرد گوشت  و آرد خون مي باشد .

 چربي ها

چربي ها و استرگليسرول و اسيدهاي چرب هستند و به عنوان مهمترين منبع توليد انرژي در جيره غذايي محسوب مي شوند . همچنين به عنوان منبع تامين اسيدهاي چرب ضروري در ساختمان فسفوليپيد كه به عنوان تركيبات ساختماني غشاهاي زنده محسوب مي شوند به كار رفته اند . چربي ها همچنين به عنوان حامل هايي جهت جذب ويتامين هاي محلول در چربي (K.D,D,E)و رنگدانه ها نقش دارند . همچنين به عنوان منبع استرول مي باشند . استرول ها ضمن بر عهده داشتن وظايف وسيع بيولوژيكي در ساخت برخي ويتامين ها و هورمون نقش دارند . همچنين نقش عايق ، كاهش اصطكاك اعضا زنده و نيز به عنوان ماده نرم كننده داخلي به كار مي رود و حالت ذخيره اي در بدن ماهي دارد . اسيدهاي چرب لينولئيك ، لينولنيك و آراشيدونيك به عنوان اسيدهاي چرب ضروري براي آبزيان شناخته شده اند . بر اساس تحقيقات مشخص شده كه ماهيان سردابي به اسيدهاي چرب ضروري براي آبزيان شناخته شده اند . بر اساس تحقيقات مشخص شده كه ماهيان سردابي به اسيدهاي چرب گروه N-3 نياز ضروري دارند . در صورتي كه ماهيان گرمابي بيشتر به گروه N-6 نيازمندند .

بيشتر چربي هاي غذايي در روده كوچك قبل از جذب به صورت اسيدهاي چرب و گليسيرين در مي آيند . سهولت تجزيه و جذب چربي ها به نقطه ذوب آنها بستگي دارد .

چربي هاي نرم زودتر از چربي هاي سخت جذب مي شوند . چربي هاي سخت ممكن است هضم مواد پروتئيني و قندي را كند و يا متوقف نمايد . قزل آلاها مشكلات بيشتري در هضم مواد چربي سخت دارند . به نظر برخي از محققين چربي هاي سخت همچنين توانايي سازگاري و هم دما شدن ماهي را با محيط مختل مي سازد .

افزايش بيش از حد چربي در غذاي ماهي ، ممكن است باعث تلف شدن آنها گردد . مهمترين بخشي كه تغيير و تبديل غذا در آن صورت مي گيرد كبد است . انباشت چربي در كبد ، سبب كم خوني و مرگ ماهي مي گردد . انباشت چربي بيش از حد در كليه ها ، باعث آب آوردن بدن ماهي يا ادما Edema مي شود .

منابع چربي هاي اشباع نشده گروه N-3 روغن ماهي و گروه N-6 روغن هاي گياهي است . استفاده از اين منابع در غذاي آبزيان چه براي تامين اسيدهاي چرب ضروري بدن N-3 و چه براي توليد انرژي ضروري است . به هنگام استفاده از چربي هاي اشباع نشده بايد تركيباتي چون ويتامين E به عنوان آنتي اكسيدان به جيره غذايي جهت جلوگيري از اكسيداسيون چربي هاي اضافه شود ، در غير اين صورت در اثر هوازدگي غذا فاسد مي شود . بعضي از منابع چربي مانند روغن بذر پنبه حاوي اسيد سيكوپروپيوتيك است كه با دخالت بعضي از آنزيم ها بر روي متابوليسم پروتئين ها و چربي ها اثر نامطلوب دارد و باعث كاهش سوخت و ساز چربي ها و پروتئين ها مي شود و بايد از مصرف آن در جيره غذايي خودداري كرد . احتياجات ماهي به چربي به قرار زير است :

آغازي 15%       -     رشد 12%      -     بازاري 9%

بر اساس تحقيقات ، ماهيان گوشت خوار مانند قزل آلا به حدود 15-20 درصد از كل جيره غذايي به چربي نياز دارند و اين مقدار نبايد كمتر از 5 درصد باشد . منابع اصلي چربي براي غذاي ماهي عبارتند از : آرد و روغن ماهي ، سبوس برنج ، گوشت تازه ، ماهي تازه ، و خرده هاي گوشت و استخوان كه به عنوان غذا به ماهي داده مي شود . همچنين مي توان از روغن مايع براي تامين نابع چربي جيره استفاده كرد .

 كربوهيدرات ها

كربوهيدرات ها به تركيبات شيميايي حاوي كربن ، هيدروژن و اكسيژن اطلاق مي شود مواد قندي پيچيده پس از هضم و جذب تبديل به قند ساده مي شوند .

اجزاي تركيبات بيولوژيكي مختلف مانند اسيدهاي نوكلئيك ، ترشحات موكوسي را تشكيل مي دهد ولي به دليل اين كه از طريق چربي ها و پروتئين ها در بدن ساخته مي شوند بنابر اين ماهي ها و ميگوها هيچ گونه نياز ضروري به كربوهيدرات هاي غذايي ندارند و باعث سهولت حركت مواد در لوله گوارشي ماهي مي شود و البته باعث چسبندگي پلت مي شنود . نقش عمده كربوهيدرات ها در تغذيه ماهي اين است كه به عنوان يك منبع تامين انرژي ارزان قيمت به كار مي روند .

هر چه تركيب مواد قندي پيچيده تر باشد جذب آن سخت تر است . به هر حال پخت غذا ، قندها را شكسته و جذب مواد قندي را براي ماهي آسانتر مي سازد . پرورش ماهي البته هرگز نبايد يك غذاي خوب را فقط به خاطر اين كه مواد قندي موجود در آن شكسته شود در اثر پختن خراب نمود .

كربوهيدرات ها عمدتا به صورت نشاسته مشتق شده از قسمت داخلي دانه هاي غلات در غذاي آبزيان مورد استفاده قرار مي گيرند . گلوتن گندم ، نشاسته ژلاتينه شده مي توانند به عنوان مواد همبند در غذاي قزل آلا استفاده شوند . اين مواد سبب قوام غذا در آب مي شوند .

ماهيان سرد آبي قدرت كمي در جذب و استفاده از هيدرات هاي كربن دارند . در تهيه غذاي قزل آلا ، ژلاتينه كردن نشاسته مي تواند در افزايش ضريب هضم و جذب آن اين ماده موثر باشد . همچنين در رشد و تركيبات خوني ماهي موثر است . در حدود 25-30 درصد غذا مي تواند هيدرات كربن باشد

منبع:

persianghezel.com