كمبود منابع آبي در كشور ما و نياز مردم به مواد پروتئيني سالم باعث شده است تا بهره برداري دو يا چند منظوره از منابع آب همواره مورد توجه قرار گيرد كه پرورش ماهي يكي از آنها مي باشد.
ماهيان پرورشي از لحاظ دامنه تحمل دمايي به دو گروه سردابي و گرمابي تقسيم مي شوند. ماهيان سردابي در18-12 درجه سانتيگراد و ماهيان گرمابي در 27-20 درجه سانتيگراد بهترين رشد را دارند.
ماهيان گرمابي شامل چهار گونه اند وشامل: كپور معمولي، آمور، فيتوفاك و سرگنده مي باشند كه به سه گونه اخير اصطلاحا كپور ماهيان چيني گفته مي شود و تنها گونه ماهي سردابي كه در ايران پرورش داده مي شود ماهي قزل آلاي رنگين كمان است كه در اصطلاح عاميانه به آن قزل آلا گفته مي شود.
با توجه به اينكه استان خراسان شمالي در شمال شرق كشور واقع شده و اكثر مناطق آن داراي آب و هواي سرد مي باشد پتانسيل خوبي در زمينه پرورش قزل آلا دارد
شرايط فيزيكو شيميايي مناسب آب جهت پرورش قزل آلا:
الف) دما
دماي مناسب جهت پرورش قزل آلا 18-12 درجه سانتيگراد مي باشد. البته مناسب ترين دما براي پرورش اين ماهي 15 درجه سانتيگراد است. دماي بالاتر و پايين تر از اين محدوده باعث كاهش رشد مي شود و دماي بالاتر از 24 درجه موجب تلفات ميگردد.
ب) PH يا اسيديته آب
PH مناسب جهت پرورش قزل آلا 8/4-6/8 مي باشد. PH
خارج از اين محدوده باعث تلفات مي شود.
ج) اكسيژن محلول
ميزان اكسيزن محلول در آب به فاكتورهاي متعددي از جمله ارتفاع، دما، شوري و... بستگي دارد ولي در هر حال اكسيژن خروجي نبايد كمتر از 5 ميليگرم در ليتر باشد. جهت افـــــزايش اكسيژن محلول راههاي متعدد وجود دارد از جمله استفاده از هواده ها كه امروزه انواع مختلف داشته و عملكردهاي متعدد دارند.
د) شوري
به طور كلي افزايش شوري آب موجب كاهش درجه اشباع اكسيژن مي شود.آبهاي شيرين داراي شوري ppt1-0/1 مي باشند و ماهي قزل آلا تا شوري ppt 30 را تحمل مي كند. شوري به ميزان ppt 10 براي پرورش قزل آلا مناسب مي باشد.
ه) شفافيت
قزل آلا ماهي است شكارچي و گوشتخوار به همين دليل شفافيت آب تاثير بسزايي در رشد آن دارد به عبارت ديگر ماهي بايد غذاي خود را ببيند تا آنرا بخورد. به طور كلي در پرورش قزل آلا شفافيت بايد تا كف استخر تامين شده باشد و ميزان مواد معلق آن بايد كمتر از 30 ميليگرم در ليتر باشد.
منابع آب جهت پرورش قزل آلا
ماهي قزل آلا به طرق مختلف و در منابع آبي مختلف پرورش داده مي شود. چشمه ها، رودخانه ها، قنوات و چاههاي كشاورزي از مهمترين منابع پرورش قزل آلا در كشور مي باشد.
ساخت استخرهاي پرورشي:
در ساخت استخرها بايد نكاتي را مد نظر داشت:
- شيب زمين به گونه اي باشد كه آب به حالت ثقلي از استخر خارج گردد ونياز به صرف هزينه نباشد.
- ورودي و خروجي استخر به طور صحيح ساخته شود. خروجي بايد به صورت سه شياره ساخته شود تا بتوان اولا سطح آب را در استخر بسته به شرايط تنظيم نمود و ثانيا آب كف استخر خارج گردد.
-آب قبل از وارد شدن به استخر به بالاي برجك هواده منتقل شود تا گازهاي مضر از آب جدا شوند.
- شيب 2درصد براي استخرها ( ورودي به خروجي)در نظر گرفته شود تا فضولات كف همراه با جريان آب از استخر خارج شوند.
بچه ماهي قزل آلا را مي توان در تمام طول سال در مزارع رهاسازي نمود. وزن رهاسازي بهتر است حدود 10 گرم باشد تا هم دوره پرورش خيلي طولاني نشود و هم تلفات كمتر شود.(تلفات در وزن زير 10 گرم بيشتر است) تعداد ماهي رهاسازي شده بستگي به مقدار دبي آب و وزن هدف دارد. به طور كلي به ازاي 7 ليتر در ثانيه مي توان يك تن ماهي برداشت نمود حال اگر وزن هدف 400 گرم باشد براي توليد يك تن ماهي به 2500 قطعه بچه ماهي نياز مي باشد. 15-10درصد هم بايد به عنوان تلفات در نظر گرفت.
ظرفيت و تناژ پرورش بستگي به آب ورودي دارد و بر اين اساس تعداد استخرها نيز متفاوت است ولي در هر حال چنانچه شيب زمين اجازه بدهد براي اينكه بتوان از آب حداكثر را نمود استخرها در در دو يا سه رديف ويا حتي بيشتر احداث مي نمايند.بطوريكه استخرهاي بچه ماهي در رديف اول، پيش پرواري در رديف دوم و در رديف سوم ماهيان پرواري و آماده صيد قرار مي گيرند. براي بهترين بازده ارتفاع ريزش آب از يك رديف به رديف بعدي حدود 70 سانتيمتر مي باشد.ديواره هاي بين استخرها بايد به شكلي باشد كه بتوان براي غذادهي وصيد بر روي آنها حركت كرد.
غذا دهي:
اگر مزرعه اي به بهترين شكل ممكن ساخته شود و بهترين بچه ماهي هم در آن رهاسازي گردد ولي مديريت تغذيه در آن اعمال نگردد مسلما اين مركز به سودآوري نخواهد رسيد.انتخاب نوع غذا و مقدار جيره روزانه مهمترين اصل در زمينه غذادهي مي باشد. تعداد دفعات غذادهي نيز بستگي به وزن ماهي دارد به طوريكه بچه ماهي هاي حدود 10 گرم تا 6 بار در روز و ماهيان پروراري 1تا 2 بار در روز غذادهي مي شوند.
در پرورش ماهي تامين غذا بيشترين هزينه توليد را دارد. پس هرچه بتوان در اين قسمت مديريت بهتري اعمال نمود سودآوري كار بيشتر خواهد شد. براي اينكار بايد به يك سري نكات توجه كرد:
- با محاسبه ميانگين وزني ماهيان و مشخص كردن مقدار ماهي موجود در استخر(بيومس) و دماي آب مقدار دقيق غذاي روزانه مشخص شود.
- از مكملهاي معدني و ويتاميني در جيره غذايي استفاده شود.
- نحوه غذا دهي بايد به شكلي باشد تا همه ماهيان استخر از غذا استفاده نمايند و غذا هدر نرود.
- غذاي مورد نياز بايد در مكاني خنك و دور از نور مستقيم خورشيد قرار گيرد و هنگام خريد غذا حتما به تاريخ توليد و مصرف آن توجه شود.
- پاكتهاي غذا بايد بر روي پالت چوبي قرار گيرد.
- تهويه انبار بايد به نحو مطلوب انجام گيرد.
رقم بندي:
رقم بندي از جمله كارهايي است كــــه معمولا در همه استخرهاي
پرورش ماهي صورت مي گيرد. علت آن هم اين است كه چون در زمان تغذيه ممكن است غذا به تمام ماهيها به طور يكسان نرسدو يا در زمان رهاسازي بچه ماهيها يك دست نبوده باشند پس از مدتي در ماهيها اختلاف وزن ديده مي شود كه در اين صورت بايد ماهيها رقم بندي شوند يعني ماهيهاي كوچك و بزرگ از يكديگر جدا شوند. مهمترين دلايل آن بدين شرح است:
- به دليل ريز و درشت بودن ماهي و خطا در ميانگين وزني محاسبه جيره غذايي دقيق نخواهد بود.
- ماهيهاي كوچكتر در رقابت غذايي با ماهيهاي بزرگتر موفق نيستند و بنابراين رشد نخواهند كرد يا رشد بسيار كندي خواهند داشت.
بهداشت:
رعايت نكات بهداشتي در امر پرورش ماهي تضمين كننده بقا و سود آوري يك مركز پرورشي خواهد بود و با بكارگيري و توجه بــه يكسري مسائل كوچك مي توانــد از بروز مشكلات بزرگ جلوگيري نمود.
مشاهده شناي غير طبيعي مي تواند علامت شروع يك بيماري باشد كه بايد سريعا به اطلاع كارشناس شيلات برسد.
هرگونه تلفات در استخر بايد سريعا از استخر خارج و به طور بهداشتي دفن گردد. البته تلفات موردي، طبيعي است درصورت استمرار تلفات يا تلفات با حجم بالاحتما بايد مراتب را به اطلاع كارشناسان شيلات رساند. استفاده از مكملهاي ويتاميني باعث مقاومت ماهي در برابر بيماريها شده و به طور قابل ملاحظه اي از بروز بيماري و تلفات ناشي از آن جلوگيري مي نمايد.
افزايش توليد در واحد سطح:
با توجه به كمبود منابع آبي و ادامه روند خشكسالي و همچنين افزايش جمعيت و تقاضاي روز افزون ماهي يكي از راههاي افزايش توليد استفاده از امكانات جانبي براي افزايش توليد در واحد سطح مي باشد. هواده ، مديا و دستگاههاي فيلتراسيون از جمله اين امكانات مي باشند. ساده ترين و كم هزينه تريت آنها هواده ها مي باشند. امروزه هواده هاي بسيار متنوع با عملكردهاي مختلف وجود دارد. معروفترين آنها هواده اسپلش مي باشد كه كاربرد اين هواده در استخرها مي تواند به ميزان 10 تا 20 درصد بر حلاليت اكسيژن اضافه مي كند.
مشكلي كه اين قبيل هواده ها دارند اين است كه به دليل اينكه اين قبيل هواده ها مي توانند فضولات ماهي را به ذرات ريز تبديل كند كه حذف آنها از استخر مشكل بوده و تاثير نامطلوبي بر روي طعم و مزه ماهي مي گذارد.
به همين منظور دستگاههاي مخلوط كننده اكسيژن جهت مزارع پرورش ماهي پيشنهاد مي گردد. مزاياي اين دستگاهها نسبت به هواده به طور مختصر عبارت است از:
- حلاليت اكسيژن آب به ميزان 4 تا 6 برابر
- افزايش توليد ماهي به ميزان 4 برابر حالت معمول كه با رهاسازي لايه اي اين ميزان به 8 برابر خواهد رسيد.
- كاهش ضريب تبديل غذايي از 2 در سيستمهاي سنتي به 1/1